ไวรัสตับอักเสบซี รู้ทันโรคร้ายก่อนลุกลาม

ไวรัสตับอักเสบซี เป็นหนึ่งในโรคติดเชื้อไวรัสที่ส่งผลกระทบโดยตรงต่อ ตับ ซึ่งหากไม่ได้รับการรักษา อาจนำไปสู่ภาวะ ตับแข็ง หรือ มะเร็งตับ ได้ โรคนี้มักไม่มีอาการที่ชัดเจนในระยะแรก ทำให้หลายคนไม่รู้ตัวว่าตนเองติดเชื้อ จึงเป็นอันตราย และจำเป็นต้องได้รับการวินิจฉัย และรักษาอย่างเหมาะสม ฉะนั้นการทำความรู้จักกับ ไวรัสตับอักเสบซี ตั้งแต่สาเหตุของโรค อาการ วิธีแพร่เชื้อ วิธีป้องกัน และแนวทางการรักษา เพื่อให้คุณสามารถดูแลสุขภาพของตัวเอง และป้องกันโรคนี้ได้อย่างมีประสิทธิภาพ

ไวรัสตับอักเสบซี คืออะไร?

ไวรัสตับอักเสบซี (Hepatitis C Virus – HCV) เป็นไวรัสที่ส่งผลให้เกิดการอักเสบของตับ ซึ่งอาจนำไปสู่ภาวะตับอักเสบเรื้อรัง ตับแข็ง และมะเร็งตับในระยะยาว โรคนี้สามารถติดต่อได้ผ่านทางเลือดเป็นหลัก และพบได้ในผู้ที่ได้รับเลือดหรือผลิตภัณฑ์จากเลือดที่ปนเปื้อนเชื้อไวรัส

ไวรัสตับอักเสบซีแบ่งออกเป็น 2 รูปแบบหลัก ได้แก่

• การติดเชื้อแบบเฉียบพลัน (Acute Hepatitis C)
  • เกิดขึ้นภายใน 6 เดือนแรกหลังได้รับเชื้อ
  • ผู้ติดเชื้อบางรายสามารถกำจัดเชื้อได้เองโดยที่ไม่ต้องรับการรักษา
  • ประมาณ 15-25% ของผู้ติดเชื้อสามารถหายได้เองโดยไม่มีภาวะแทรกซ้อน
• การติดเชื้อแบบเรื้อรัง (Chronic Hepatitis C)
  • ส่วนใหญ่ (ประมาณ 75-85% ของผู้ติดเชื้อ) จะพัฒนาเป็นโรคตับอักเสบเรื้อรัง
  • อาจนำไปสู่ภาวะ ตับแข็ง (Cirrhosis) และ มะเร็งตับ (Liver Cancer) ได้หากไม่ได้รับการรักษา

สาเหตุของไวรัสตับอักเสบซี

ไวรัสตับอักเสบซีติดต่อผ่านทาง เลือดที่ปนเปื้อนเชื้อ และสามารถเข้าสู่ร่างกายได้จากหลายปัจจัย เช่น

• การใช้เข็มฉีดยาร่วมกัน – โดยเฉพาะในกลุ่มผู้ใช้สารเสพติดชนิดฉีด (Injecting Drug Users)
• การรับเลือดที่ไม่ได้ผ่านการตรวจหาเชื้อ (แม้ว่าในปัจจุบันจะมีมาตรการตรวจคัดกรองอย่างเข้มงวดแล้ว)
• การใช้เครื่องมือสักหรือเจาะร่างกายที่ไม่สะอาด
• การใช้มีดโกน กรรไกรตัดเล็บ หรือแปรงสีฟันร่วมกับผู้อื่น
• การมีเพศสัมพันธ์ที่มีความเสี่ยงสูง เช่น การมีคู่นอนหลายคนโดยไม่ใช้ถุงยางอนามัย (พบได้แต่น้อย)
• การติดเชื้อจากแม่สู่ลูกในขณะคลอด (แม้โอกาสเกิดจะต่ำกว่าการติดเชื้อ HIV)

อาการของไวรัสตับอักเสบซี

ระยะเริ่มต้นของการติดเชื้อไวรัสตับอักเสบซีมักไม่มีอาการชัดเจน ทำให้ผู้ป่วยส่วนใหญ่อาจไม่รู้ว่าตนเองติดเชื้อ จนกว่าตับจะได้รับความเสียหายไปมากแล้ว

• อาการที่อาจพบในระยะเฉียบพลัน (2-12 สัปดาห์หลังติดเชื้อ)
  • อ่อนเพลีย เหนื่อยง่าย
  • ปวดกล้ามเนื้อ และข้อต่อ
  • คลื่นไส้ อาเจียน หรือเบื่ออาหาร
  • ปวดท้อง โดยเฉพาะบริเวณชายโครงด้านขวา
  • ตาเหลือง ตัวเหลือง (ดีซ่าน)
  • ปัสสาวะสีเข้ม และอุจจาระสีอ่อน
• อาการที่อาจพบในระยะเรื้อรัง
  • อ่อนเพลียเรื้อรัง
  • น้ำหนักลดโดยไม่ทราบสาเหตุ
  • ตับโต หรือมีอาการบวมที่ท้อง และขา
  • มีเส้นเลือดขยายผิดปกติบนผิวหนัง (Spider Angiomas)
  • ลือดออกง่าย ฟกช้ำง่าย

หมายเหตุ: อาการเหล่านี้มักปรากฏเมื่อเชื้อไวรัสทำลายตับไปมากแล้ว ซึ่งเป็นเหตุผลที่การตรวจหาเชื้อล่วงหน้ามีความสำคัญมาก

การวินิจฉัยไวรัสตับอักเสบซี

หากคุณสงสัยว่ามีความเสี่ยงในการติดเชื้อ HCV ควรเข้ารับการตรวจสุขภาพโดยเฉพาะการตรวจเลือดเพื่อหาเชื้อไวรัสตับอักเสบซี ดังนี้

• Anti-HCV Test – ตรวจหาแอนติบอดีที่ร่างกายสร้างขึ้นเพื่อต่อสู้กับเชื้อ HCV
• HCV RNA Test (PCR Test) – ตรวจหาสารพันธุกรรมของไวรัสในกระแสเลือด ซึ่งช่วยยืนยันว่ามีการติดเชื้ออยู่จริง
• Liver Function Test (LFTs) – ตรวจการทำงานของตับ เพื่อดูว่าตับถูกทำลายไปมากแค่ไหน
• Fibroscan หรือ Ultrasound – ใช้ประเมินระดับความเสียหายของตับ

การรักษาไวรัสตับอักเสบซี

ในอดีต การรักษาไวรัสตับอักเสบซีเป็นเรื่องยาก และต้องใช้ยาฉีดอินเตอร์เฟอรอน (Interferon) ร่วมกับยารับประทาน ซึ่งมักมีผลข้างเคียงรุนแรง และต้องใช้เวลารักษานานหลายเดือนถึงปี แต่ปัจจุบัน ด้วยความก้าวหน้าทางการแพทย์ ยาต้านไวรัสโดยตรง (Direct-Acting Antivirals – DAAs) ได้กลายเป็นแนวทางการรักษาหลัก ซึ่งสามารถกำจัดไวรัสออกจากร่างกายได้อย่างมีประสิทธิภาพในระยะเวลาอันสั้น

• ยาต้านไวรัสโดยตรง (Direct-Acting Antivirals – DAAs) ยาต้านไวรัส DAAs เป็นยาที่ออกฤทธิ์โดยตรงต่อไวรัสตับอักเสบซี ช่วยหยุดยั้งกระบวนการแบ่งตัวของไวรัส ทำให้เชื้อหมดไปจากร่างกายอย่างถาวร ภายใน 8-12 สัปดาห์
  •  ประโยชน์ของยาต้านไวรัส DAAs
    • อัตราการรักษาหายสูงถึง 95-99%
    • ผลข้างเคียงน้อยกว่ายาในอดีต
    • ใช้ระยะเวลาสั้น เพียง 8-12 สัปดาห์
    • ไม่ต้องใช้ยาฉีด (ต่างจากการรักษาด้วยอินเตอร์เฟอรอนในอดีต)
  • ตัวอย่างยาต้านไวรัส DAAs ที่ใช้บ่อย
    • Sofosbuvir + Ledipasvir (Harvoni) ใช้รักษาไวรัสตับอักเสบซีชนิดที่ 1, 4, 5 และ 6 รับประทานวันละ 1 เม็ด เป็นเวลา 8-12 สัปดาห์ มีประสิทธิภาพสูงในผู้ป่วยที่ไม่มีภาวะแทรกซ้อนทางตับ
    • Sofosbuvir + Velpatasvir (Epclusa) ใช้รักษาไวรัสตับอักเสบซีได้ทุกสายพันธุ์ (Genotype 1-6) รับประทานวันละ 1 เม็ด เป็นเวลา 12 สัปดาห์ ใช้ได้กับผู้ป่วยที่เป็นตับแข็งระยะต้น
    • Glecaprevir + Pibrentasvir (Mavyret) ใช้รักษาไวรัสตับอักเสบซีทุกสายพันธุ์ (Genotype 1-6) ใช้ได้แม้ในผู้ที่มีภาวะตับแข็ง รับประทาน วันละ 3 เม็ด เป็นเวลา 8-12 สัปดาห์
    • Sofosbuvir + Daclatasvir เป็นอีกหนึ่งสูตรยาที่ใช้ได้ผลดีในหลายสายพันธุ์ของ HCV ใช้รักษาผู้ป่วยที่มีภาวะตับแข็งหรือผู้ที่มีอาการซับซ้อนอื่น ๆ

• การรักษาแบบเสริมเพื่อดูแลสุขภาพตับ นอกจากการใช้ยาต้านไวรัสแล้ว ผู้ป่วยไวรัสตับอักเสบซีควรดูแลสุขภาพของตับอย่างต่อเนื่องเพื่อป้องกันภาวะตับแข็ง และมะเร็งตับ
  • แนวทางดูแลตับระหว่าง และหลังการรักษา
    • หลีกเลี่ยงแอลกอฮอล์ และสารพิษต่อตับ – การดื่มแอลกอฮอล์จะทำให้ตับเสื่อมเร็วขึ้น และเพิ่มความเสี่ยงต่อภาวะตับแข็ง
    • รับประทานอาหารที่ดีต่อสุขภาพ – เพิ่มผัก ผลไม้ และอาหารที่มีเส้นใยสูง หลีกเลี่ยงอาหารที่มีไขมันสูง 
    • ออกกำลังกายสม่ำเสมอ – เพื่อช่วยลดไขมันพอกตับ และเสริมสร้างภูมิคุ้มกัน
    • รับวัคซีนป้องกันไวรัสตับอักเสบเอ และบี – เพื่อป้องกันการติดเชื้อไวรัสตับอักเสบอื่น ๆ ที่อาจทำให้ตับอักเสบแย่ลง
    • เข้ารับการตรวจติดตามสุขภาพตับ – แพทย์อาจนัดตรวจเลือด และอัลตราซาวด์เพื่อติดตามสุขภาพตับทุก 6-12 เดือน
• การรักษาภาวะแทรกซ้อนที่อาจเกิดขึ้น หากโรคไวรัสตับอักเสบซีลุกลามจนเกิดภาวะแทรกซ้อน เช่น ตับแข็ง หรือ มะเร็งตับ ผู้ป่วยอาจต้องได้รับการรักษาเพิ่มเติม เช่น
  • การปลูกถ่ายตับ (Liver Transplant) – ในกรณีที่ตับได้รับความเสียหายอย่างรุนแรง
  • การรักษามะเร็งตับ – เช่น การทำเคมีบำบัด หรือการฉายรังสี หากมีการพัฒนาของมะเร็งตับ

ผลข้างเคียงของการรักษาไวรัสตับอักเสบซี

แม้ว่ายา DAAs จะมีผลข้างเคียงน้อยกว่ายาในอดีต แต่ก็ยังอาจมีอาการบางอย่างที่พบได้ เช่น:

• อ่อนเพลีย เหนื่อยง่าย
• ปวดศีรษะ
• คลื่นไส้ หรือมีอาการทางเดินอาหาร
• อาการปวดกล้ามเนื้อ หรือปวดข้อ
• ผื่นหรืออาการแพ้ยา (พบได้น้อย)

หมายเหตุ: ผลข้างเคียงเหล่านี้มักเป็นเพียงเล็กน้อย และจะค่อย ๆ หายไปเมื่อสิ้นสุดการรักษา

การป้องกันไวรัสตับอักเสบซี

แม้ว่าปัจจุบันยังไม่มีวัคซีนป้องกันไวรัสตับอักเสบซี (HCV) แต่มีหลายวิธีที่สามารถช่วยลดความเสี่ยงต่อการติดเชื้อได้ โดยเฉพาะการหลีกเลี่ยงพฤติกรรมที่ทำให้เกิดการสัมผัสเชื้อไวรัสโดยตรง การป้องกันแบ่งออกเป็น การป้องกันเชิงพฤติกรรม และ การป้องกันทางการแพทย์

• หลีกเลี่ยงการสัมผัสเลือดหรือของเหลวที่ปนเปื้อนเชื้อ HCV ไวรัสตับอักเสบซีติดต่อผ่านทางเลือดเป็นหลัก ดังนั้นควรป้องกันการสัมผัสเลือดโดยตรง เช่น
  • ไม่ใช้เข็มฉีดยาร่วมกัน – เป็นปัจจัยเสี่ยงสำคัญอันดับต้น ๆ ของการแพร่กระจายของไวรัสตับอักเสบซีในกลุ่มผู้ใช้ยาเสพติด
  • ไม่ใช้ของมีคมร่วมกัน – เช่น มีดโกน กรรไกรตัดเล็บ หรือแปรงสีฟัน ที่อาจมีเลือดปนเปื้อน
  • หลีกเลี่ยงการสัมผัสเลือดโดยตรง – หากต้องดูแลผู้ป่วยที่มีเลือดออก ควรใช้ถุงมือ และหลีกเลี่ยงการสัมผัสเลือด
• ป้องกันการแพร่กระจายผ่านกิจกรรมทางเพศ แม้ว่าการแพร่เชื้อไวรัสตับอักเสบซีผ่านทางเพศสัมพันธ์จะเกิดได้น้อยกว่าการใช้เข็มฉีดยาร่วมกัน แต่ยังคงมีความเสี่ยง โดยเฉพาะในกลุ่มที่มีพฤติกรรมทางเพศที่เสี่ยงสูง เช่น กลุ่มชายที่มีเพศสัมพันธ์กับชาย (MSM) หรือผู้ที่มีคู่นอนหลายคน
  • ใช้ถุงยางอนามัยทุกครั้งเมื่อมีเพศสัมพันธ์ – โดยเฉพาะในกรณีที่มีบาดแผลบริเวณอวัยวะเพศ หรือมีประวัติโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์
  • หลีกเลี่ยงการมีเพศสัมพันธ์ที่รุนแรง – ที่อาจทำให้เกิดแผล และเพิ่มโอกาสสัมผัสเลือด
  • ตรวจคัดกรองโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์เป็นประจำ – สำหรับผู้ที่มีคู่นอนหลายคน
• ป้องกันการติดเชื้อผ่านการสัก การเจาะ และการรักษาทางการแพทย์
  • เลือกสถานที่สัก และเจาะที่ปลอดภัย – ใช้อุปกรณ์ที่ผ่านการฆ่าเชื้ออย่างถูกต้อง
  • ตรวจสอบอุปกรณ์ทางการแพทย์ – หลีกเลี่ยงการฉีดยาหรือรับบริการทางการแพทย์จากสถานที่ที่ไม่ได้มาตรฐาน
  • บุคลากรทางการแพทย์ควรใช้มาตรการป้องกันการติดเชื้อ – เช่น การใช้ถุงมือ และการกำจัดเข็มที่ใช้แล้วอย่างเหมาะสม
• หลีกเลี่ยงการใช้ยาเสพติด และเข็มฉีดยาร่วมกัน
  • หากใช้ยาเสพติด ควรเข้ารับโปรแกรมบำบัด – การลดหรือเลิกใช้ยาเสพติดสามารถลดความเสี่ยงต่อการติดเชื้อ HCV ได้
  • เข้าร่วมโครงการแลกเปลี่ยนเข็มสะอาด – สำหรับผู้ที่ไม่สามารถเลิกใช้ยาเสพติดได้ โครงการนี้ช่วยลดความเสี่ยงจากการใช้เข็มร่วมกัน
  • รับคำปรึกษา และการรักษา – ศูนย์บำบัดยาเสพติดสามารถให้คำแนะนำเกี่ยวกับทางเลือกที่ปลอดภัย
• ตรวจสุขภาพและตรวจคัดกรอง HCV อย่างสม่ำเสมอ
  • กลุ่มที่ควรเข้ารับการตรวจคัดกรองเป็นประจำ:
    • ผู้ที่เคยใช้เข็มฉีดยาร่วมกับผู้อื่น
    • ผู้ที่ได้รับการถ่ายเลือดก่อนปี 1992
    • บุคลากรทางการแพทย์ที่มีความเสี่ยงสัมผัสเลือด
    • ผู้ที่มีคู่นอนหรือสมาชิกในครอบครัวที่ติดเชื้อ HCV
  • ตรวจคัดกรองโรคตับเป็นระยะ – โดยเฉพาะผู้ที่มีประวัติไวรัสตับอักเสบหรือดื่มแอลกอฮอล์เป็นประจำ
• รับวัคซีนป้องกันไวรัสตับอักเสบเอ และบี แม้ว่า ยังไม่มีวัคซีนป้องกันไวรัสตับอักเสบซี แต่สามารถรับ วัคซีนป้องกันไวรัสตับอักเสบเอ (HAV) และไวรัสตับอักเสบบี (HBV) เพื่อลดความเสี่ยงในการติดเชื้อร่วมกัน ซึ่งอาจทำให้ตับเสียหายมากขึ้น
  • วัคซีนไวรัสตับอักเสบเอ (Hepatitis A Vaccine) – ป้องกันการติดเชื้อจากอาหาร และน้ำที่ปนเปื้อน
  • วัคซีนไวรัสตับอักเสบบี (Hepatitis B Vaccine) – ป้องกันการติดเชื้อจากการสัมผัสเลือด และของเหลวในร่างกาย
• การให้ความรู้และสร้างความตระหนักรู้ในชุมชน
  • เผยแพร่ข้อมูลเกี่ยวกับไวรัสตับอักเสบซีในโรงเรียน และชุมชน – เพื่อให้ประชาชนตระหนักถึงความเสี่ยงและวิธีป้องกัน
  • จัดอบรม และให้คำปรึกษาในกลุ่มเสี่ยง – เช่น ผู้ใช้ยาเสพติดทางเส้นเลือด กลุ่มที่มีพฤติกรรมทางเพศเสี่ยงสูง
  • สนับสนุนให้ผู้ติดเชื้อเข้ารับการรักษา – การลดจำนวนผู้ติดเชื้อสามารถลดการแพร่กระจายของโรคได้

อ่านบทความอื่นๆ เพิ่มเติม

• ไวรัสตับอักเสบบี ภัยเงียบที่อันตรายถึงชีวิต
• แนวทางการดูแลรักษาโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์

ไวรัสตับอักเสบซีเป็นโรคที่ สามารถรักษาให้หายขาดได้ หากได้รับการวินิจฉัย และรักษาอย่างถูกต้อง ผู้ที่มีความเสี่ยงควรเข้ารับการตรวจคัดกรองเพื่อป้องกันภาวะแทรกซ้อนที่รุนแรง หากพบว่าติดเชื้อควรเริ่มการรักษาทันที และดูแลสุขภาพตับเพื่อป้องกันความเสียหายในอนาคต